İtalyan Rönesansı'nın geç dönem şairlerinden. I. Haçlı Seferi'nde Kudüs'ün Hıristiyanlarca ele geçirilmesini konu alan Gerusalemme liberata (1581; Kurtarılmış Kudüs) adlı epik şiiriyle tanınır.
Şair ve saray görevlisi Bernardo Tasso ile Porzia de' Rossi'nin oğluydu. Ailenin başına gelen felaketler yüzünden zor bir çocukluk geçirdi. Babasnın Urbino dükünün hizmetinde bulunduğu dönemde dükün oğluyla birlikte öğrenim gördü ve Haçlıların öykülerini dinleyerek yetişti. 1559'da Venedik'te ottava rima olarak bilinen kıta biçimini kullandığı Gerusalemme liberata adlı yapıtını yazmaya başladı. Çok geçmeden, büyük olasılıkla tarihsel bir destan yazacak kadar deneyimli olmadığını anlayarak bu yapıtını yanda bıraktı ve şövalyelikle ilgili temalara yöneldi. Bu dönemde yazdığı Rinaldo, teknik ustalığını kanıtladıysa da şiirsel dehasını göstermekten uzaktı.
1560'ta hukuk öğrenimi için gönderildiği Padova'da hümanist ve eleştirmen Sperone Speroni ile tanışan Tasso, onun gözetiminde Aristoteles'in Peri poetikes'ini (Poetika, 1961, 1984) inceledi. Daha sonra Discorsi dell'arte poetica (Şiir Sanatı Üzerine Söyleşiler) adlı yapıtını yazmaya başladı. 1565'te Este kardinali Luigi'nin hizmetine girdi ve bu dönemde Este dükü II. Alfonso'nun kız kardeşleri için en güzel lirik şiirlerinden bazılarını yazdı. 1570'te kardinalle birlikte gittiği Paris'te Fransız şair Pierre Ronsard'la tanıştı. 1571'de Ferrara'ya dönerek Este dükünün hizmetine girdi. 1573'te yazdığı Aminta adlı pastoral oyununda Ferrara'daki saray yaşamını yücelterek anlattı. Aynı yıl "Galealto re di Norvegia" (Norveç Kralı Galealto) adlı bir trajedi yazmaya başladı.
Tasso, Padova'da yazmaya başladığı başyapıtı Gerusalemme liberata'yı 1575'te tamamladı. Godefroi de Bouillon'un komutasındaki bir Hıristiyan ordusunun I. Haçlı Seferi'nin son aylarında kazandığı zaferleri anlattığı bu yapılında Rönesans'a özgü katı destan kuralları ile kendi lirik fantezileri arasında bir denge kurmaya çalışmış, tarihsel olayları bir dizi romantik ve doğaüstü öyküyle zenginleştirmiştir.
Bu destanın şiirsel yeniliğinin bilincinde olan Tasso yapıtını eleştirmenlere göstermek için Roma'ya gitti. 1576'da Ferrara'ya döndükten sonra Gerusalemme liberata'yı eleştirilerin ışığında gözden geçirmeye karar verdi, ama bu çalışması sırasında yapıtına yöneltilen eleştirileri kabullenmek ve reddetmek arasında bocalayarak ruhsal bir bunalıma düştü. Sonraki yıllarda şiddetli sinir krizleri geçirmeye başlayınca Ferrara dükünün emriyle S. Anna Hastanesi'ne kapatıldı (1579-1586). Hastanede geçirdiği yıllarda birkaç felsefi ve ahlaki diyalog yazdı; bunlar ve bu dönemde yazdığı mektuplar 16. yüzyıl İtalyan edebiyatının en güzel düzyazı örneklerindendir. 1581'de Gerusalemme liberata'nın ilk baskısıyla Rime e prose'nin (Şiirler ve Düzyazılar) bazı bölümleri yayımlandı. Çok geçmeden İtalyan eleştirmenler arasında Tasso'nun destanı ile kısa bir süre önce yaşamış olan Ludovico Ariosto'nun şövalyelikle ilgili Orlando furioso (Çılgın Orlando) adlı şiirini karşılaştıran bir tartışma başladı. Tasso da bu tartışmaya bir Apologia (Savunma) ile katıldı.
Temmuz 1586'da Mantova prensi Vincenzo Gonzaga'nın yardımıyla hastaneden çıkarak onun hizmetine giren Tasso, Mantova'da adı sonradan Re Torrismondo (Kral Torrismondo) olarak değiştirilen "Galealto re di Norvegia" adlı trajedisini tamamladı.
Rahatsızlıkları yeniden başlayınca Mantova'dan ayrıldı ve son yıllarını Roma ve Napoli'de geçirdi. Monte Oliveto (Zeytinlik Dağı) ve Le sette giornate del mondo creato (Dünyanın Yaratılışında Yedi Gün) adlı dinsel şiirlerini bu dönemde yazdı. Roma'da Papa VIII. Clemens'in yeğeni Kardinal Cinzio Aldobrandini'nin evinde yaşamaya başladı.
Gerusalemme liberata'nın bir uyarlaması olan Gerusalemme conguistata (1593; Fethedilmiş Kudüs) adlı yapıtını da kardinale ithaf etti. Tasso'nun dönemin edebiyat ve ahlak kurallarına boyun eğdiğini gösteren bu yapıt, Gerusalemme liberata'nın şiirsel yetkinliğine ulaşamamıştır.
Tasso Lagrime di Maria Vergine (Bakire Meryem'in Gözyaşları) ve Lagrime di Gesu Cristo (Hz. İsa'nın Gözyaşları) adlı iki dinsel şiir daha yazdıktan sonra Haziran 1594'te Napoli'ye giderek Discorsi del poema eroico'ya (Epik Şiir Üzerine Konuşmalar) yayımladı. Kasım 1594'te Roma'ya döndükten sonra, papa kendisine yıllık maaş bağladı ve onu başşair yapacağına söz verdi. Ne var ki Tasso mart ayında hastalandı ve S. Onofrio Manastırı'na kaldırıldıktan birkaç hafta sonra öldü.
Yaşamı boyunca, özellikle Aminta adlı yapıtında belirgin olan hazcı dünya görüşü ile Karşı-Reform hareketi doğrultusundaki katı dinsel inancı arasında bocalayan Tasso'nun çalkantılı yaşamı, akıl hastalığı ve romantik aşkları kendisinin efsaneleşmesine yol açmıştır.
YORUMLAR:
0 comments: